Emeklilerle Emeksizler...

Ziya Gökalp, Orhan Asena'nın büyük dayısıymış. Bil­miyordum, bir konuşmamız sırasında söyledi Asena. Ziya Gökalp'ın Mustafa Kemal'i etkilediğini çok yerde okudum. Ziya Gökalp'ın şu dizeleri de etkilemiş miydi?

Bir ülke ki camiinde Türkçe ezan okunur. / Köylü anlar manasını namazdaki duanın... / Bir ülke ki mektebinde Türkçe Kur'an okunur. / Küçük büyük herkes bilir buyruğunu Hüda'nın...

Herşeyi işlerine geldiğince kullanan bazı tutucular, Ziya Gökalp'ı da, bu aydın kişiyi de çıkarları için bayrak yapmak istediler bir dönem. Irkçı tutucular, yukarıya aldığım di­zelerini hiç anmazlar onun... Osmanlı döneminde başlattığı akımı kullanmak isterler. Oysa Ziya Gökalp, kendini çoktan aşmış, geliştirmiştir. Onun ilk adımlarını izleyenlerse, ge­rilerde kaldılar...

Ziya Gökalp'ın çalışmaları, yaşamı ile ilgili geniş bilgi var, Orhan Asena'da. Onları yayınlamasını dilerim.

Arı Türkçeyle ilgili tartışmalar, kavgalar yeni değil. Ataç'ın "Dergilerde" yapıtı, 1950'lerde bu yolda verdiği sa­vaşımları da anlatıyor. O zaman, özleşmeye karşı çıkanlar, baktım şimdi karşı çıkanların ağababaları... Birinin bugün oku­nacak, okunabilecek ne bir yapıtı, ne bir dizesi kalmış. Unu­tulmuş gitmişler. Yaşayanlar, bir köşede yazanlar da körün değneğini bellediği gibi, eski bildiklerini okuyorlar...

Onlara katılmak isteyenlerin de, güçleri yetmiyor. Bir süredir, TRT'de bir moda vardı, tutunmuş, herkesin kullandığı sözcüklerin Osmanlıcalarını arayıp tarayıp, onları kullanmak modası...

"Algılamak", "anı", "bilimsel", "eleştirmen", "etkilemek", "olanak", "onurlu", "onursal", "kanıtlamak" sözcükleri ya­saklananlar arasındaydı. "Yerel" yerine "mevzii", ya da "ma­halli" denecekti!

Olmadı. Tutmadı işte. Birkaç gündür, bakıyorum TRT'de Türk Dil Kurumu'nca üretilmiş, tutunmuş sözcükleri kullanıyor haber okuyucuları.

Dili de bir ülkenin ozanları, yazarları sevdirirler, yayarlar. Tutundururlar yeni sözcükleri. Yıllarca üniversitede öğretim üyesi olarak emek vermiş, emekli olmuş yazar Hıfzı Veldet Velidedeoğlu'nu dinledim. TDK'ndaki topluçalışmada (se­minerde)...

Şöyle başladı konuşmasına Velidedeoğlu:

-Bizim kuşağın iki ayağı da, dil bakımından Osmanlıca ta­banına oturur. Okulda öğretilen yabancı dillerin adı Fransızca, Almanca, İngilizce, Arapça, Farisi (yani Farsça) idi de bizim kendi dilimizi öğreten dersin adı Türkçe değil, Lisanı Osmani idi. Babamıza mektup yazarken bile sadece (babacığım) ya da (sevgili babacığım) diye seslenemezdik. Böyle bir seslenme, senli benlilik ve ağırbaşlılığa aykırılık sayılırdı. İlle (bais-i Feyz-i hayatım, pederi muhteremim efendim) diye yaz­malıydık. Okuldaki (kitabet) yani (yazı) dersimizin (kitabeti hususiye) özel yazışma bölümünde öyle öğrenmiştik, kitabeti resmiye (kamusal yazışma) bölümünde ise, sadrazam ve şeyhülislamlardan başlayarak, nazır (bakan), müsteşar gibi yetkili kişi ve katlara yazarken hangi klişe sözcüklerle başlanacağını ve hangi klişelerle yazıya son verme ge­rekliliğini yine Osmanlıca dersinde öğrenmiştik. Sadrazama yazılan bir yazının (Olbapta emr-u ferman hazreti menlehul emrindir) tümcesiyle bitirilmesi zorunluluğunu öğrendiğim zaman -belki inanmayacaksınız -henüz dokuz yaşındaydım. Bu klişe o zamandan beri kafamda çakılı kaldı ve hiçbir işe ya­ramadı...

Ortaokul ve liseden sonra üniversitede de Osmanlıca bil­gimiz çoğaldı.

İşte bu nedenledir ki, bizim kuşağa dil bakımından (iki ayağı da Osmanlıca tabanına oturmuş bir kuşaktı) diyorum.

Benim için o tabandan öz Türkçe tabanına geçmek elbette kolay olmadı. Çocukluk gençlik çağındaki eğitimin -bir halk deyimiyle iliklere kadar işlemiş olan alışkanlıklarından öyle kolay kolay sıyrılamıyor insan.

Bugün burada kendi yaşamımdan örnekler vererek kişisel anılarımdan söz ettiğim için beni bağışlayacağınızı umarım. Karşınızda, elimden geldiğince öz Türkçe konuşacağım. Ama yadırganmayan, herkesçe anlaşılabilen bir öz Türkçe.

Bazı kimseler deneme niteliğinde ürettikleri sözcüklerle yazılar yazıyorlar. Belki zaman zaman aşırılığa kaçıyorlar. Ama bir dil böyle önerilerle gelişir. Eğer tutulmayan ve ge­nelleşmeyen sözcükleri kullanmakta direnirlerse, bu gibilerin yazı ve yapıtları ölü doğmuş çocuklara benzer. Unutulup gi­der...