13 Mart 1973 gecesi, Mecliste Başbakan Ferit Melen'in odasında oturan askerlerin yüzleri asıktı. Meclise o saate değin gelmeyen Hava Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur'un çağrılması kararlaştırıldı. Melen’in odasında Genelkurmay İkinci Başkanı Turgut Sunalp, Başbakan Ferit Melen, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Fuat Bayramoğlu da vardı. Semih Sancar telefon etmiş.. Batur'un Meclise gelmesini istemişti. Batur,
" Beğendiniz mi yaptığınızı...." dedi, ekledi:
" Sıraların altına girecek hale geldiniz!"
"Şimdi ne yapmalı?" görüşmesi başladı. Odada, Hava Kuvvetleri Kurmay Başkanı irfan Özaydınlı da vardı.
Kuvvet komutanlarından biri, Başbakan Ferit Melen'e,
" Böyle olmaz... Turları durdurun, Meclisi paydos ettirin" dedi.
Ferit Melen, turların ertelenmesini Sabit Osman Avcıya nasıl ileteceğini düşünüyordu. Batur, Hava Kuvvetlerinde otururken, AP'lilerin Arıburun'u aday çıkaracakları haberini almıştı. Meclise Kurmay Başkanı İrfan Özaydınlı ile birlikte gelmişti...
AP kulisindeki tartışma...
O sırada, AP kulisinde çıkan bir tartışma, basına yansımadı. Bu, bir tuğgeneralle, AP'li bir senatörün tartışmasıydı. General, AP Erzurum Senatörü Sakıp Hatunoğlu'na şöyle diyordu:
" Durum çok kritik. Eğer, seçilmezse istenmeyen şeyler olacak! Bir an önce seçin de bitsin bu iş..."
Sakıp Hatunoğlu, itiraz ediyor,
" Siz mi seçeceksiniz, biz mi seçeceğiz?" diye bağırıyordu...
Araya, Sadık Perinçek de girdi. O da bağıra çağıra konuşuyordu. "Baskı olmamalı" diyordu...
Senatörle, general bir süre tartıştıktan sonra, ayrıldılar. Yukarıdaki subayların çoğu kulislere inmiş, senatör ve milletvekilleriyle konuşmalara başlamışlardı.
Dışarıda, çok sıkı güvenlik önlemleri alınmıştı. Bir hareket olacağı söylentileri dolaşmaktaydı. Dördüncü turda, Faruk Gürlerin oyu 200'e kadar çıktı. Gürlerin oğlu da kulislerde dolaşanlar arasındaydı...
AP'Iiler denetliyorlar...
Turlar sürerken, AP'lilerden bir bölümü, Faruk Gürlere oy veren arkadaşlarını kıskaca alıp, sıkı bir biçimde denetlemeye başladılar. Oy verme şimdiki gibi, hücreye girerek yapılmıyordu. AP'Iiler, üyelerini şöyle denetliyorlardı:
Örneğin. Ankara ili parlamenterleri oy vereceği sırada, Ankaralı üyelerin arasına giriliyor, üyelerin ne oy verdiğine bakılıyordu.
Gürlere oy vereceklerine ilişkin söz verenler fazla bir etkinlik gösteremediler. Bazıları caymışlardı...
Üçüncü tur oylan sayılırken...
Üçüncü turun oy ayrımı yapılırken, Ferit Melen’in kimi girişimleri göze çarptı. 14 Mart 1973 günlü Cumhuriyetle Melen'in çabalan konusunda şöyle deniyor:
“.... AP'li Devlet Bakanı Doğan Kitaplı'nın sürekli olarak Başbakan Ferit Melen ile AP Genel Başkanı Süleyman Demire1 arasında gidip geldiği ve bir şeyler anlattığı görülmüştür. Aynı şekilde Başbakan Ferit Melen ile CGP Genel Başkanı Turhan Feyzioğlu arasında da bazı konuşmalar geçmiş, birkaç CGFIi üye de Cumhuriyet Senatosu tabii üyesi İsmet İnönü'ye zaman zaman bir şeyler anlatmışlardır. Üçüncü tur sonunda da sonuç alınamayınca Başkan Avcı, son bir tur yapılacağını bildirerek dördüncü tura geçmiştir."
Dördüncü tur oylamada da sonuç alınamayacaktı. Adayların dördüncü turda aldıkları oylar şöyleydi:
Tekin Arıburun 276, Faruk Gürler 200, Ferruh Bozbeyli 48, boş 1, geçersiz 1.
Sabit Osman Avcı, sonucu açıkladıktan sonra şöyle dedi:
" Tevali eden oylama sonuçlarına göre, turların devamında yarar görülmemektedir. Vakit de bir hayli geçmiştir. 14 Mart 1973 Çarşamba günü saat 15.00'te toplanmak üzere TBMM birleşik toplantısını kapatıyorum..." (Kapanma saati: 03.30)
Avcı, birleşimleri erteliyor...
Ertesi günü, TBMM birleşik toplantısını açan Sabit Osman Avcı, o gün Senato toplantısı olduğunu bilmeden, birleşimi 14 Marta ertelediğini söyledi. Bu nedenle, turların 16 Mart 1973 Cuma günü yapılacağını bildirip TBMM'yi açtığı gibi kapadı.
13 Mart gecesi, bazı önemli gelişmeler oldu. Cumhuriyet "söylentiler" arabaşlığı ile verdiği haberde
"... Ayrıca, Genelkurmay Başkanlığı önünde bazı yüksek rütbeli general ve amiral arabalarının gece yarısından sonra da park ettikleri görülmüştür"
diye yazdı.
Gece, Genelkurmayın telefonlan çalıyordu. Telefona çıkan korgeneral sorulara karşılık veriyordu:
" Hayır efendim, yok öyle bir şey. Hayır, kesinlikle yok. 0 bizim işimiz değil..."
Bir kuvvet komutanı yıllar sonra, o günleri değerlendirirken şöyle diyecekti:
" Ferruh Bozbeyli'nin Demokratik Parti Grubunu tutarak, Tekin Arıburun'a oy verilmesini engellemesi, demokratik rejim açısından çok yararlı olmuştur. O gece bazı şeyler olabilirdi çünkü."
13 Mart gecesi, Mecliste Ferit Melen’in odasında yapılan, toplantıda, "Sunay Formülü" bir çıkış yolu olarak ortaya ahlıyordu. Muhsin Batur,
" Ya Sunay'ın süresinin uzatılması, ya da 23 isim ortaya atıp bırakmak lazım..." diyordu.
Ferit Melen," Sunay’ın süresinin uzatılmasını alalım..." diye görüşünü açıkladı.
Meclisten çıkan komutanlar, gece yansından sonra, Çankaya'ya Cumhurbaşkanı Sunay'ın yanına gittiler. Komutanlar, Sunay'a işin çıkmaza girdiğini anlattılar. Onun süresinin uzatılmasından başka çıkar yol görmüyorlardı.
Sunay, komutanların bu başvurusunu "muhtıra" gibi görüyordu. Ancak böyle bir durumda, ona göre Tekin Arıburun ile, Faruk Gürlerden "Feragatname" de alınmalıydı.
Cuma günkü birleşim...
16 Mart 1973 Cuma günkü TBMM birleşimi açılınca, İsmet Paşanın arkasından, CHP'den ayrılanlardan Manisa Milletvekili Muammer Erten söz istedi. Başkan söz vermeyince, oturduğu yerden, "Seçimlerle ilgili hür irademizin tecellisi bakımından maruzatım vardı" dedi; "Usulsüz gerekçelerle tehirler yapıyorsunuz" diye ekledi. CHP'liler, ortak grup toplantısı nedeniyle birleşimde yoktu. O gün iki tur yapılabildi. Tekin Arıburun 293, Faruk Gürler 149,.
Ferruh Bozbeyli 48, boş 8,...Cuma günü ikinci tura geçileceği sırada tartışmalar çıktı. CHP'liler de salona girmişlerdi, o sırada.
Turhan Özgüner, Başkana şöyle dedi:
"Sayın Başkan, herkesin önünde yazılıyor, gizliliği nerede kaldı?"
" Efendim, bir şey mi oldu?"
"O zaman kaldırın kürsünün önünde yazmayı. Herkes birbirini kontrol ediyor."
Adana Milletvekili Fazlı Güleç de şöyle dedi:
" Açıkta yazılıp atılıyor Sayın Başkan."
Başkan Avcı, "Yazmasınlar efendim" karşılığını verdi. O gün yapılan ikinci tur sonuçlan da şöyleydi:
Tekin Arıburun 292, Faruk Gürler 165, Ferruh Bozbeyli 48, boş 11, geçersiz oy sayısı 2.
Başkan, iki turdan sonra, 19.25’te birleşimi 19 Mart 1973 Pazartesi gününe erteledi.
Gürler’in yalnızlığı...
Birleşimlerden birinde, Faruk Gürler salona giriyordu. Daha Başkan gelmemiş, içeriye pek kimse girmemişti. Gürler, kapıdan girerken, o zaman bağımsız olan Etem Kılıçoğlu, kolundan tuttu.
Paşam, içerde kimse yok, girmeyin...".dedi.
Faruk Gürler, güldü. Girdi, boş bir sıraya yalnız başına oturdu. Bir foto muhabiri gelip, yalnız başına oturan Gürler’in resmini çekti. Ertesi günü, Gürler, gazetede yalnız başına oturur biçimde çıktı. Etem Kılıçoğlu, fotoğrafı kesti, Gürlere vermek üzere yanına alıp Meclise geldi. Gürlerle karşılaşır karşılaşmaz resmi vermek üzere elini cebine attığında, Gürler de elini cebine attı. O da gazeteden aynı fotoğrafı kesip getirmişti. Gürler, şöyle dedi:
" Nereden bildin, bu resmin çekileceğini?"
" Biz biliriz Paşam," dedi Etem Kılıçoğlu.
Gürler'e verilen "muhtıra"
Etem Kılıçoğlu, Faruk Gürleri, yıllar önceden tanıyordu. Soyunup cumhurbaşkanlığı adaylısına geleceği söylentileri çıkınca, 12 sayfalık bir "muhtıra" yazdı. Gürlere gönderdi. Kılıçoğlu, "Her zaman askerler muhtıra verecek değil ya, ben de size muhtıra veriyorum" diyor, Genelkurmay Başkanlığını bırakıp Kontenjan Senatörü olmamasını öneriyordu.
Gürler, "Ne çekilmesi?" diyor...
16 Mart turlarından sonra, gazeteciler Gürlere "Adaylıktan çekilmeyi düşünüyor musunuz?" diye sormuşlardı. Gürler, "Aklınıza bu soru niye geliyor? Ne çekilmesi? Böyle bir şey sormamanız la zımdı. Çok üzüldüm şimdi" karşılığını verdi.
Cumhuriyet
1 Nisan 1980