Gürler’in daha andını içmeden, Çankaya’ya gidecek halılarının fotoğraflarını çektirmesi, şimdi çok kimseyi şaşırtabilir. Halıların fotoğrafını çekildiğini gören sormuştu:
“Ama daha seçilmedi ki.”
“ O iş tamam!” demişti Faruk Gürler’in bir yakını. “Seçilecek!”
Gürler, seçilemedi. Ama olayın perde arkasında neler geçti. Nasıl o günlere gelindi? Filmi geriye alarak bir ağır çekimle ayrıntılı biçimde olup bitenleri görme, yakalama olanağı var. Bu bakımdan daha daha geçmişte olanları anımsayanlar, bu olayı daha iyi değerlendirebilirler.
İsmet Paşa, 1964’te Cevdet Sunay’ı çok severdi. Onu rejimin koruyucusu diye sayardı. Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay 1964’te bir safra kesesi ameliyatı geçirdi. İnönü çok üzüldü. Sürekli olarak Sunay’ın sağlık durumu ile ilgilendi. O zamanki Sağlık Bakanı Kemal Demir’den bilgi aldı. Kemal Demir, Paşaya şöyle derdi:
“Paşam merak etmeyin, merak edilecek bir durumu yok Sunay’ın.”
Aradan geçen yıllar Sunay'ı, İsmet Paşanın gözünden epeyce düşürdü. 25 Mart 1973 günü Senato kürsüsünden İnönü, Sunay'ı ağır biçimde eleştirdi. Süresinin uzatılması formülüne karşı çıktı ve şöyle dedi:
Ordu içindeki meseleler, günün karışıklıkları, bunları tertiple halletmek hevesi, siyasi hayatın en büyük zehridir. Bu zehre cumhurbaşkanının istemeyerek de olsa katılmasını kolaylaştırmayınız. Müddet dolmuştur. Anayasa acele değiştirilecek, müddeti uzatılacak da ne yapacak? Ne yapacak, şimdiye kadar yaptıklarına devam edecek.
İnönü konuşmasının bir bölümünde de "Bu ordu 67 senede tanınmayacak hale geldi. Kim idare etti de bu hale geldi? Siyaset içinde çırpınan ordunun harp kabiliyeti azdır" dedi. Bunlar ağır sözlerdi. Böylece İnönü, Sunay formülüne karşı kesin tavır almıştı...
Sunay'ın kokteylinde
Sunay formülü gerçekte, daha eskiye, 1972ye dek gidiyordu. Sunay kendisi de süresinin uzatılmasından yana gözükmemişti başlarda. Sadi Koçaş'ın anılarında yazdığına göre, bir iki yıl için evini bile kiraya vermiyordu. "Yeni bir dönem için olursa kabul ederim" dediği söylentiler arasında yayılmıştır. 10 Ocak 1973 akşamı Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, yeni yıl kokteyli vermişti, ileri gelenlerin tümü kokteyldeydi. Tabii üye İnönü, karşılaştıklarına durumu sordu. İnönü’nün sormak istediği 1973 Martının 13. Salı günü yapılacak cumhurbaşkanlığıyla ilgili durum olmalı. İnönü elini sıkan Gürlere "Seni çok iyi gördüm, gel öpeyim" dedi. Yanağından öptü, sonra şöyle konuştu:
" Memleketin durumu, bizim mesuliyet taşıdığımız devrelerden daha ağırdır."'
Gürler karşılık verdi:
" Merak etmeyin Paşam. Başımız ağrırsa yine size geliriz..."
İnönü, Batur'u da yanağından öptü. Kemal Demir araya
girdi:
" Nasıl Paşam çok yakışıklı değil mi Hava Kuvvetleri Komutanımız?"
" Öyle, öyle."
" Ama benim sözümü dinlemiyor Paşam. Ona diyorum ki sen böyle resmi kıyafetle çok yakışıklı oluyorsun. Ama ısrarla sık sık sivil giyiniyorsun. Hep resmi giyin diyorum. Dinletemiyorum."
Hava Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur da İnönü'ye şöyle karşılık verdi:
"Sivile hazırlanıyorum Paşam. Birkaç takım sivil elbise yaptırdım. Alışayım diye giyiyorum."
" Sivil hayata mı hazırlanıyorsun? Neden?"
" Emeklilik meselesi Paşam."
" Yakın mı ?"
" Birkaç ay var."
İnönü, karşısında ayakta duran Muhsin Batur'a daha fazla yaklaşmasını işaret ederek şöyle dedi:
" Nasıl yürüttüğünüzü, nasıl yürüteceğinizi bilmiyorum. Onun için durum hakkında bir şeyler söyleyemiyorum. Anlıyor musun? "
" Biz de biliyoruz Paşam, iyi olur, hayırlı olur inşallah."
Korutürk'e Başbakanlık önerilmişti
Sunay'ın yeni yıl kokteyline gitmeyen tek lider, Süleyman Demirel'di. Gürler'in adının yayılmasından çok önce Sunay'ın görev süresinin uzatılması bu nedenle Anayasa değişikliği yapılması görüşü ortaya atılmıştı.
1973 Ocağında kulislerde Fahri Korutürk adı geçiyordu. Fahri Korutürk'ün de 27 Mayıstan sonra kurulan ilk hükümette adı
Dışişleri Bakanı olarak ilan edilmişti. Selim Sarper'in Dışişleri Bakanlığı reddetmesi üzerine, Dışişleri Bakanlığı Fahri Korutürk'e önerilmiş, o da milli hizmettir deyip reddetmemişti. Sonra Selim Sarper gelmiş, "Bu karışık ortamda Dışişleri Bakanı bir asker olmamalı. Dış dünyada menfi etki yapar" deyip bakanlığı almıştı. Korutürk, "En yerinde hareket" deyip çekilmiş, Moskova’ya Büyükelçi olarak atanmıştı. Oradan, "Sağlığım burada görev yapmama imkân vermiyor. Beni bu görevden affediniz" diye Gürsel’e başvurdu. Gürsel'in "Sizi İspanya'ya tayin edelim. Hem tedavi olursunuz, hem de büyükelçilik yaparsınız" biçimindeki önerisine şöyle karşılık verdi:
" Aman Paşam, ben rahat bir yer ricasına değil, bu çeşit, büyük enerji isteyen görevleri yapamayacağını söylemeye geldim."
12 Mart günlerinde Nihat Erim'in istifasından sonra; göreve atanan Suat Hayri Ürgüplünün getirdiği hükümet listesi Sunay tarafından onaylanmayınca hükümeti kurma görevi Fahri Korutürk'e verilmek istenmişti. Korutürk bu öneriyi reddetti.
Bir politikacıdan öğrendiğime göre Korutürk, başbakanlık önerisini, "Başbakanın hemen sık sık konuşması gerekir. Bu ayrı bir yetenek ister" diyerek reddetmişti.
Korutürk'ten başka aday adayları arasında Memduh Tağmaç'ın, Tekin Arıburun'un, ismet İnönü'nün, Faruk Gürlerin, Sabit Osman Avcının, Ihsan Sabri Çağlayangil'in, Cemal Tural'ın, Kemal Atalay'ın adlan geçiyordu. Bir süre sonra Hürriyet, eski Hava Kuvvetleri Komutanı irfan Tansel'in adını ortaya attı. Yılmaz Çetiner, 3 Mart 1973 günlü Hürriyetle, "İrfan Tansel'in adı ortaya atıldığı an, hemen herkes tutarlılığı konusunda birleşmiştir" diye yazdı.
İnönü'nün AP'ye demeci
O yıllar Ankara'da Associated Press Ajansının muhabirliğini yapan Amerikalı gazeteci Nick Ludington, İnönü ile Pembe Köşkte bir görüşme yaptı. Ludington un İnönü'ye bir sorusu ve aldığı yanıt şöyleydi:
SORU: 27 Mayıstan sonraki ilk seçimler sonucunda memleketi normal parlamenter demokrasiye başarıyla götüren koalisyon hükümetlerine başkanlık etmek üzere göreve çağrılmıştınız. Adınız şimdi de, aynı gayeyi gerçekleştirmek için Cumhurbaşkanı olarak, hem asker, hem sivil liderleri tatmin edecek ve onlara da, memlekete de güven verecek tek Türk devlet adamı diye geçiyor. Parlamento sizi böyle bir vazifeye tekrar davet ederse kabul eder misiniz?
YANIT:Bir faninin erişebileceği en yüksek, en önemli ve en şerefli görevlerde her safhayı yaşamış bir insan olarak, bugün özel bir hırs içinde bulunduğuma ihtimal vermezsiniz ümit ederim. Senatör olarak memleketin her meselesiyle ilgilenmek durumundayım. Görevimi yapıyorum. Daha önemli bir görev karşısında nasıl ve ne vakit, niçin kalacağımı tahmin edemem. O zamanki şartları kestiremem. Bu kayıt ile sözlerinizi karşılıyorum. Cevabımı değerlendirmenizi rica ederim.
Nick Ludington, Paşanın damadı Metin Toker'e telefon ederek AP Ajansının Paşadan Türkiye'nin çeşitli sorunlarıyla ilgili bir demeç istediğini bildirmiş, Toker'in aracılığını rica etmişti. Ludington, Paşaya sorularını yazılı olarak vermiş, sonra da Pembe Köşke giderek konuşmuştu. Paşa, Ludington'a "Bu kadar güzel Türkçeyi nerede öğrendin" diye sormuştu. "Herhalde istediğin için, irade gerek çünkü" diye eklemişti. Paşanın, Associated Press Ajansı muhabiri Ludington'a söylediği sözler, Türk basınında ve o sıralar cumhurbaşkanlığı seçimi için kulislerde kulak kesilenler arasında, büyük yankılar yarattı.
Cumhuriyet
25 Mart 1980